تعطیلات می‌تواند بحران ناترازی انرژی را حل کند؟
بحران انرژی به شکل بی‌سابقه‌ای کشور را درگیر کرده و در همین حال دولت در هفته گذشته تصمیمی کم‌سابقه گرفت و چهارشنبه را تعطیل کرد؛ تصمیمی که با هدف کاهش مصرف برق و آب در اوج گرما اتخاذ شد، اما علی‌رغم صرفه‌جویی ناچیز، موجی از بلاتکلیفی در بخش‌های اقتصادی و خدماتی به راه انداخت.
به گزارش 24 آنلاین، این اقدام، تنها یکی از چندین پیشنهاد عجولانه برای مدیریت کوتاه‌مدت بحران انرژی بود؛ از تعطیلی چهارشنبه‌ها تا تعطیلات یک‌هفته‌ای تابستانی، اما در نهایت، سخنگوی دولت اعلام کرد که هیچ‌یک از این طرح‌ها در هیأت دولت تصویب نشده‌اند.
فاطمه مهاجرانی دیروز خبر داد که «پیشنهاد‌هایی مانند تعطیلی چهارشنبه‌ها، شنبه‌ها یا تغییر در تعطیلات هفتگی در دولت بررسی شد، اما هیچ‌یک به تصویب نرسید.»
به گفته وی، این تصمیم با توجه به ملاحظات اقتصادی و اجرایی اتخاذ شده است.
این حرف در حالی است که برخی کارشناسان نیز می‌گویند که طرح تعطیلات تابستانی نیز برای کشور ناترازی بنزین ایجاد می‌کند.
آشفتگی برای تعطیلی کشور در فقدان طرح دو روز تعطیلی
اما به گزارش اقتصاد ۲۴، این آشفتگی وضعیت درباره تعطیلات لحظه‌ای و ناگهانی اکنون در حالی رخ می‌دهد که منجر به عدم برنامه ریزی دقیق برای شهروندان می‌شود.
چنان چه که اکنون کشور درگیر بحث‌های پراکنده و مقطعی درباره تعطیلات است، لایحه افزایش تعطیلات آخر هفته به دو روز که از مدت‌ها پیش در مجلس مطرح شده، همچنان معطل مانده و خبری از تصویب یا اجرا نیست.
این در حالی است که علی جعفری‌آذر، نایب‌رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس اخیرا درباره این لایحه گفته بود که «همه فلسفه لایحه افزایش تعطیلات آخر هفته، بحث انرژی نیست، اما تأثیر غیرمستقیم بر کاهش مصرف انرژی دارد.»
با این حال، نه دولت و نه مجلس عزمی جدی برای تعیین تکلیف این لایحه ندارند. این در حالی است که بسیاری از کشور‌ها با استناد به داده‌های علمی، ثابت کرده‌اند که دو روز تعطیلی منظم در هفته، نه‌تنها بهره‌وری را کاهش نمی‌دهد، بلکه در کاهش مصرف انرژی، کاهش ترافیک و بهبود سلامت روان مؤثر است.
نایب‌رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس نیز با تاکید بر همین موارد می‌گوید که «اگر یک هفته کشور تعطیل شود، باید به مردم بنزین بدهند و در این شرایط مصرف بنزین هم بالا می‌رود و آقایان می‌گویند مصرف بنزین به ۱۵۰ میلیون لیتر در روز رسیده است. نمی‌توان به مردم گفت در یک هفته فشرده همگی با هم به مسافرت بروید. از سوی دیگر با افزایش مسافرت‌ها شاهد تصادفات جاده‌ای نیز خواهیم بود. علاوه بر این مردمی که به مسافرت می‌روند چه ویلا بروند و چه هتل بگیرند به هر حال باید چراغی را روشن کنند و انرژی مصرف می‌شود؛ بنابراین این تعطیلی‌ها آورده‌ای ندارد.»
جعفری‌آذر همچنین به مزیت لایحه افزایش تعطیلات اشاره کرد و یادآور شده که دستگاه‌هایی که مشمول لایحه افزایش تعطیلات آخر هفته هستند، مشخص‌اند و با تصویب این لایحه یک نظمی در کشور ایجاد می‌کند. از سوی دیگر خانواده هم در جریان تعطیلات هستند و مسافرت‌ها نیز در طول سال تقسیم می‌شود.
افزایش ناترازی انرژی در تابستان ۱۴۰۴؛ از برق تا بنزین
از سوی دیگر بحران انرژی در ایران صرفاً محدود به برق نیست و طی هفته‌های اخیر، ناترازی بنزین نیز به دغدغه‌ای جدی برای دولت تبدیل شده است. به نظر می‌رسد طرح تعطیلی یک هفته‌ای کشور برای تعطیلات تابستانی نیز از نظر دولت منجر به تشدید این ناترازی در کشور می‌شده است.
چنانچه طبق آمار رسمی شرکت ملی پالایش و پخش، در تیرماه ۱۴۰۴، متوسط مصرف روزانه بنزین از ۱۲۵ میلیون لیتر فراتر رفته، در حالی که ظرفیت تولید روزانه کشور حدود ۱۰۵ میلیون لیتر برآورد می‌شود.
این یعنی دست‌کم ۲۰ میلیون لیتر در روز کسری بنزین وجود دارد که با واردات یا برداشت از ذخایر استراتژیک جبران می‌شود.
در همین حال، افزایش سفر‌های برون‌شهری به دلیل گرما و تعطیلات، بر شدت این ناترازی افزوده است. کارشناسان معتقدند که تعطیلات ناگهانی تابستانی، به جای کاهش مصرف، منجر به اوج‌گیری مصرف بنزین و بار مضاعف بر شبکه توزیع سوخت می‌شود.
طرح دو روز تعطیلی پایان هفته؛ راهکاری ساختاری به جای تصمیمات لحظه‌ای
حال در چنین شرایطی، فقدان یک سیاست منظم و از پیش‌تعیین‌شده برای تعطیلات آخر هفته بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.
طرح «دو روز تعطیلی پایان هفته» که از سال گذشته در مجلس و دولت مطرح شده، اما همچنان در بلاتکلیفی کامل قرار دارد، می‌تواند به جای تصمیمات مقطعی و غافلگیرانه، یک سازوکار پایدار برای مدیریت مصرف انرژی و ارتقای کیفیت زندگی مردم باشد.
چنان چه که نایب‌رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس اخیراً گفته است «لایحه افزایش تعطیلات آخر هفته، یک موضوع دائمی است، اما تعطیلی یک هفته‌ای یا افزایش یک‌روزه تعطیلات آخر هفته موقتی است. اینکه کشور را یک هفته تعطیل کنیم راه‌حل ناترازی انرژی نیست. همان طور که تعطیلی در زمستان به دلیل برف و یک هفته تعطیلی به دلیل آلودگی هوا باشد راه‌حل مشکلات نیست. از سوی دیگر اگر ناترازی انرژی در حوزه برق را داریم باید در استان‌ها با سرعت نیروگاه احداث شود.»
این در حالی است که بر اساس پیشنهاد‌های مطرح‌شده، دو گزینه اصلی برای تعطیلی دوم در هفته عبارتند از:
پنجشنبه‌ها (مدل بومی با هماهنگی بیشتر با ساختار اداری موجود)
شنبه‌ها (مدل هم‌راستا با تقویم جهانی برای تسهیل تجارت خارجی و جذب گردشگر).
اما باید توجه داشت که در هر دو حالت، ایجاد یک الگوی تعطیلی مشخص و پایدار، به کاهش تردد غیرضروری، صرفه‌جویی در مصرف سوخت، کاهش مصرف برق در اماکن عمومی و ادارات و حتی بهبود بهره‌وری نیروی انسانی منجر خواهد شد.
تعطیلات بی‌برنامه، اقتصاد بی‌ثبات
این در حالی است که به گزارش اقتصاد ۲۴، تصمیمات ناگهانی درباره تعطیلی، علاوه بر سردرگمی در تقویم کاری کشور، پیامد‌هایی جدی برای اقتصاد خرد دارد.
چنان که کسب‌وکار‌های کوچک، بازار‌های روزانه، زنجیره توزیع کالا و خدمات عمومی، همگی از تعطیلات غیرمنتظره آسیب می‌بینند.
در همین حال نبود یک سیاست مشخص درباره تعطیلات، خود نوعی بحران سیاست‌گذاری است. فعالان اقتصادی نه می‌دانند چه روز‌هایی بانک‌ها و ادارات فعال خواهند بود، و نه می‌توانند با قطعیت برنامه‌ریزی هفتگی یا ماهانه انجام دهند.
تعطیلات، تنها راه نجات نیست
در نهایت، اما باید به طور جدی توجه کرد که حتی اگر تعطیلات پایان هفته به شکل منظم و سامان‌یافته اجرا شود، این تنها یک مکمل موقتی برای کاهش فشار بر شبکه انرژی است، نه راه‌حل اصلی.
مساله اصلی، ناترازی ساختاری در تولید و مصرف انرژی است که در چند محور خلاصه می‌شود:
۱. افزایش مصرف بی‌رویه انرژی در بخش خانگی
وسایل سرمایشی پرمصرف و نبود سیاست مؤثر برای استاندارد مصرف، آسیب اصلی است.
۲. فرسودگی زیرساخت‌های نیروگاهی و توزیع برق
کاهش راندمان نیروگاه‌ها و اتلاف انرژی در شبکه انتقال به وضوح وجود دارد.
۳. سیاست غلط قیمت‌گذاری انرژی
انرژی ارزان، انگیزه‌ای برای اصلاح مصرف باقی نمی‌گذارد.
۴. عدم توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر
سهم انرژی‌های پاک در ایران کمتر از ۱ درصد است.
۵. نبود حکمرانی هوشمند در مصرف و تقاضا
بدون سامانه‌های کنترل بار، مصرف شفاف و مدیریت‌شده نخواهد بود.
تعطیلی‌های هدفمند، نه تصمیمات فرسایشی
اما در این میان باید توجه کرد که اگرچه سامان‌دهی تعطیلات پایان هفته می‌تواند بخشی از راهکار کاهش ناترازی انرژی باشد، اما در غیاب اصلاحات اساسی در حکمرانی انرژی، این‌گونه تصمیمات تنها مسکن‌هایی زودگذر باقی خواهند ماند.
دولت به جای تکرار تعطیلی‌های پراکنده و شتاب‌زده، باید به شکل جدی و هماهنگ با مجلس، تکلیف لایحه تعطیلات آخر هفته را روشن کند. هم‌زمان، برنامه ملی برای کاهش مصرف، افزایش تولید و تنوع‌بخشی به منابع انرژی باید به جریان بیفتد.
در غیر این صورت، بحران انرژی نه‌تنها تداوم می‌یابد، بلکه در سال‌های آینده می‌تواند به بحرانی امنیتی و اقتصادی تبدیل شود که تنها با واردات گسترده و تحمیل هزینه‌های سنگین قابل کنترل خواهد بود.
