اقتباس حافظه جمعی را زنده نگه می‌دارد؟
سینمای ایران بار دیگر با رجوع به ادبیات، تاریخ و زندگی‌نامه‌های تأثیرگذار، تلاش می‌کند میان تصویر و کلمه پلی ماندگار بسازد. فیلم‌های اقتباسی، با الهام از داستان‌های ماندگار و وقایع تاریخی، نه‌تنها کیفیت روایت‌گری را ارتقا داده‌اند، بلکه فرصتی برای بازیابی هویت فرهنگی و اجتماعی در قاب تصویر فراهم کرده‌اند.
به گزارش 24 آنلاین، سینمای اقتباسی در ایران همواره از جایگاه مهمی برخوردار بوده و در سال‌های اخیر بار دیگر با رویکردی تازه مورد توجه قرار گرفته است. این بازگشت، نشانه‌ای از درک عمیق‌تر سینماگران نسبت به ظرفیت‌های عظیم ادبیات فارسی، تاریخ معاصر و زندگی‌نامه‌های قهرمانان ملی است. اقتباس، به‌عنوان پلی میان ادبیات و سینما، توانسته نه‌تنها سطح هنری و محتوایی آثار را ارتقاء دهد، بلکه پیوند تازه‌ای میان مخاطب و هویت فرهنگی جامعه برقرار کند.
در سال‌های اخیر، بسیاری از فیلم‌سازان ایرانی به سراغ رمان‌ها، گزارش‌های واقعی و روایت‌های تاریخی رفته‌اند تا از دل آن‌ها روایت‌هایی تصویری و اثرگذار خلق کنند. نمونه‌ای قابل توجه از این رویکرد، فیلم «باغ کیانوش» به کارگردانی رضا کشاورز حداد است که با اقتباسی از کتابی به قلم علی‌اصغر عزتی‌پاک، داستانی پرماجرا برای کودکان و نوجوانان در بستر جنگ روایت می‌کند. در این فیلم، دو نوجوان به نام حمزه و عباس تصمیم می‌گیرند هم‌زمان با جشن ازدواج پسر کیانوش، به باغ او دستبرد بزنند؛ اما سقوط یک هواپیمای بمب‌افکن عراقی در همان روز، سرنوشت آن‌ها را تغییر می‌دهد.
این اثر با حمایت کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، در چهل و دومین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد.
فیلم «آپاراتچی» نیز از دیگر آثار اقتباسی جشنواره فجر ۴۲ است که به صورت آزاد از رمانی با همین نام نوشته‌ی روح‌الله رشیدی الهام گرفته شده است. این فیلم با فضایی طنز، ماجرای نقاش ساختمانی را دنبال می‌کند که عاشق سینماست و در کنار ساخت چند فیلم کوتاه، رویای ساختن نخستین فیلم بلندش را در سر دارد.
یکی از نمونه‌های جدی‌تر اقتباس در سال ۱۴۰۲، فیلم «صبح اعدام» است که بهروز افخمی با الهام از گزارش واقعی خبرنگار روزنامه کیهان درباره تیرباران طیب حاج‌رضایی و حاج اسماعیل رضایی آن را ساخته است. این فیلم با روایتی مستندگونه، بخش‌هایی از تاریخ سیاسی ایران را بازآفرینی کرده و جوایزی را نیز در جشنواره فجر از آن خود کرده است.
فیلم «آسمان غرب» نیز با نگاهی مستند و متکی بر شخصیت‌ها و وقایع واقعی دفاع مقدس ساخته شده و داستان زندگی علی‌اکبر شیرودی، خلبان دلاور ارتش جمهوری اسلامی ایران را بازگو می‌کند. این فیلم که محصول همکاری بنیاد فارابی، سازمان سوره و ارتش جمهوری اسلامی ایران است، موفق شد نامزد دریافت ۶ سیمرغ بلورین شود و در نهایت ۳ سیمرغ از جمله جایزه بهترین فیلم از نگاه ملی را کسب کند.
اثر دیگری که به زندگی یکی از شهدای برجسته دفاع مقدس می‌پردازد، فیلم «مجنون» است که با اقتباس از زندگی شهید مهدی زین‌الدین ساخته شده. این فیلم روایتی از رابطه دو برادر در جریان عملیات خیبر در جزیره مجنون را به تصویر می‌کشد و توانست چهار سیمرغ جشنواره فیلم فجر را از آن خود کند.
در فضایی متفاوت، فیلم «بی‌بدن» با نگاهی به چند پرونده قضایی واقعی ساخته شده و موضوع قصاص و تأثیر آن بر زندگی روزمره خانواده‌ها را به شکلی واقع‌گرایانه بررسی می‌کند. این فیلم نیز در جشنواره فجر ۴۲ به نمایش درآمد و مورد توجه منتقدان قرار گرفت.
با وجود این روند روبه‌رشد در سال ۱۴۰۲، در سال ۱۴۰۳ تعداد فیلم‌های اقتباسی با کاهش چشمگیری همراه بود. با این حال، فیلم‌هایی که با نیم‌نگاهی با ادبیات و تاریخ ساخته شده‌اند، همچنان کیفیت بالایی دارند. شاخص‌ترین نمونه در این میان، فیلم «زیبا صدایم کن» بود که براساس رمان فرهاد حسن‌زاده با همین نام ساخته شد. این فیلم داستان خسرو را روایت می‌کند؛ پدری که در آسایشگاه روانی بستری است و تمام این سال‌ها را با خاطره دخترش زیبا سپری کرده است. او در روز تولد شانزده‌سالگی زیبا تصمیم می‌گیرد این روز را به‌سادگی پشت سر نگذارد. «زیبا صدایم کن» توانست سیمرغ بلورین بهترین فیلم را در چهل‌وسومین جشنواره فیلم فجر از آن خود کند.
در مجموع، گرچه تعداد فیلم‌های اقتباسی در سینمای ایران نسبت به کل تولیدات هنوز اندک است، اما روند کیفی آن‌ها رو به رشد بوده و نشان می‌دهد این مسیر می‌تواند به عنوان راهبردی مؤثر برای ارتقاء محتوایی و هنری سینما دنبال شود. بازگشت به ادبیات و تاریخ، تنها بازگشت به گذشته نیست، بلکه نگاهی هوشمندانه به آینده است؛ آینده‌ای که در آن سینمای ایران، با بهره‌گیری از ظرفیت‌های فرهنگی و روایی خود، سهمی فعال‌تر در گفتمان هنری جهانی خواهد داشت.
