پلتفرم‌ها سبک زندگی را از خانوادگی به فردی منتقل کردند
استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی با بیان اینکه پلتفرم‌ها سبک زندگی را از خانوادگی به فردی منتقل کردند، گفت: امروز انتخاب رستوران، لباس یا مقصد سفر تحت تأثیر رسانه‌هاست و تفاوت‌های طبقاتی جدید بر پایه داده شکل می‌گیرد.
به گزارش 24 آنلاین، علی حاتمی، استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی امروز در دومین پیش نشست دومین همایش ملی تحولات ملی رسانه ای و سبک زندگی نسل‌ها که در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی برگزار شد، با اشاره به تحولات رسانه‌ای و تغییر سبک زندگی نسل‌های مختلف در ایران، گفت: رسانه‌ها به‌عنوان نماد تحولات فرهنگی و اجتماعی، نقش متفاوتی در زندگی ما دارند. رسانه‌های سنتی ایستا و متمرکز بودند، در مقابل رسانه‌های دیجیتال امروز تعاملی، پویاتر و شخصی‌شده‌اند و مانند ضربان در زندگی روزمره ما حضور دارند.
وی با بیان اینکه این تفاوت‌ها در رسانه‌ها باعث تغییر سبک زندگی و روابط میان افراد شده است، افزود: می‌خواهیم سفری کوتاه و گذرا داشته باشیم و روند تغییرات را از گذشته تا امروز مرور کنیم؛ این سفر تنها درباره تغییرات تکنولوژیک نیست، بلکه درباره تغییرات روابط، ارزش‌ها و سبک زندگی ماست.
سیر تاریخی رسانه‌ها در ایران
حاتمی با اشاره به محدودیت آرشیوهای قدیمی، توضیح داد: برای تهیه اسلایدها و مستندات تصویری نزدیک به واقعیت ایران، مجبور شدیم ساعت‌ها وقت صرف کنیم تا تصویری از رسانه‌ها و نسل‌ها ارائه کنیم. از رادیو و روزنامه‌های قدیمی آغاز کردیم و روند ورود تلویزیون به خانه‌ها و پذیرایی‌ها را مرور کردیم.
وی در توصیف نسل‌های مختلف ایرانی گفت: نسل ما با بازی‌های آتاری شروع کرد؛ نسل بعد با پلی‌استیشن و کامپیوتر به اتاق‌های خصوصی رفت و فعالیت رسانه‌ای از جمع خانوادگی جدا شد. نسل زد با گوشی‌های هوشمند و رسانه‌های اجتماعی رشد کردند و نسل آلفا نیز از همان کودکی با بازی‌های دیجیتال و پلی‌استیشن‌های پیشرفته در حال تعامل با رسانه‌های دیجیتال هستند.
مقایسه جامعه غربی و ایرانی در مصرف رسانه
حاتمی به تفاوت مصرف رسانه در ایران و جوامع غربی اشاره کرد و گفت: در جوامع غربی، کودکان پیش از یادگیری زبان با رسانه‌های دیجیتال تعامل دارند، اما در ایران، رسانه‌های سنتی جمعی و دسته‌جمعی مورد استفاده قرار می‌گرفتند. به‌عنوان مثال، در دهه‌های گذشته همسایه‌ها برای دیدن مسابقات فوتبال دور تلویزیون ما جمع می‌شدند و فعالیت رسانه‌ای ماهیتی جمعی داشت، در حالی که امروز بیشتر فردی شده است.
وی در ادامه افزود: تغییرات رسانه‌ای نه تنها تکنولوژیک، بلکه اجتماعی و فرهنگی هستند و نسل‌ها با رسانه‌های متفاوت، ارزش‌ها و سبک زندگی متفاوتی پیدا کرده‌اند. با مشاهده گوشی‌ها و تعاملات دیجیتال نسل جدید می‌توان مسیر تحولات نسل‌های گذشته تا امروز را دنبال کرد.
از برفک‌های تلویزیون تا تجربه نسل دیجیتال
استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی با یادآوری خاطرات تلویزیونی دهه ۵۰ و اوایل دهه ۶۰، گفت: نسل ما با تلویزیون‌های دو شبکه‌ای و برفک‌هایی که پس از پایان برنامه‌ها باقی می‌ماند بزرگ شد. منتظر ماندن پای تلویزیون برای دیدن یک برنامه، تجربه‌ای آشنا و خاطره‌انگیز بود که نسل امروز به سختی می‌تواند آن را تجربه کند.
وی افزود: در آن زمان برنامه‌ها بسیار محدود بودند و ما هفته‌ای فقط پنج یا شش برنامه تماشا می‌کردیم. این انتظار و توجه جمعی، تجربه‌ای مشترک و ارزشمند ایجاد می‌کرد.
تقسیم‌بندی نسل‌ها بر اساس سبک زندگی رسانه‌ای
حاتمی با اشاره به پژوهش‌های جمعیت‌شناسی، توضیح داد: هر نسل با ویژگی‌های رسانه‌ای خاص خود شکل گرفته است. ما نسل‌ها را به چهار دسته تقسیم کرده‌ایم: نسل سنتی (متولد پیش از دهه ۴۵) که رادیو و تلویزیون محور بودند، نسل میانه (دهه ۴۵ تا ۶۴) که با ماهواره و اینترنت دیالوگ‌محور بزرگ شدند، دیجیتال‌ها (متولد پس از سال ۶۴) که اینترنت و شبکه‌های اجتماعی در زندگی‌شان نقش محوری دارد، نسل آلفا که از همان کودکی با رسانه‌های دیجیتال پیشرفته و بازی‌های ویدیویی تعامل دارند.
وی افزود: سبک زندگی رسانه‌ای، انتخاب روزمره ما برای اوقات فراغت، کسب اطلاعات، ارزش‌ها، هویت و سرمایه فرهنگی را شکل می‌دهد و تغییرات در این انتخاب‌ها تحولاتی گسترده در زندگی واقعی ایجاد کرده است.
نسل سنتی: رسانه جمعی و تجربه خانوادگی
حاتمی نسل سنتی را این‌گونه توصیف کرد: این نسل رادیو و تلویزیون محور بود و تجربه رسانه‌ای در فضای جمعی پذیرایی خانه شکل می‌گرفت. رسانه‌ها ابزار مشترک تفریح و آموزش بودند و محدودیت انتخاب باعث تقویت ارزش‌های جمعی می‌شد. به‌عنوان مثال، سریال‌ها و اخبار مشترک به فرصتی برای گفتگوی خانوادگی و همبستگی اجتماعی تبدیل می‌شدند.
وی افزود: نسل میانه با ورود ماهواره و اینترنت دیالوگ‌محور، سبک زندگی رسانه‌ای متنوع‌تری پیدا کرد. تماشای برنامه‌ها دیگر محدود به پذیرایی نبود و هر فرد به صورت شخصی و با انتخاب خود برنامه‌ها را دنبال می‌کرد. رسانه به ابزار کشف هویت فردی و سبک زندگی متنوع تبدیل شد.
تحولات دهه‌های اخیر و رسانه‌های دیجیتال
حاتمی در ادامه گفت: نسلی که از اواسط دهه ۷۰ وارد دانشگاه شد، با دیجیتالی شدن رسانه‌ها و دسترسی محدود به تلویزیون‌های آنالوگ بزرگ شد و تجربه تماشای فیلم‌های سینمایی در شب‌ها بخش مهمی از اوقات فراغت آنان بود. رسانه‌های دیجیتال و اینترنت، سبک زندگی، ارزش‌ها و نحوه تعامل اجتماعی این نسل را به شکل قابل توجهی تغییر داده است.
وی افزود: امروزه کودکان نسل آلفا حتی پیش از یادگیری زبان، با بازی‌های دیجیتال و تعامل در شبکه‌های اجتماعی با رسانه‌ها آشنا می‌شوند و تجربه مشترک خانوادگی جای خود را به تجربه فردی و شخصی داده است.
نسل دیجیتال و زندگی رسانه‌ای چندپلتفرمی
استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی، درباره تغییر سبک زندگی نسل دیجیتال گفت: نسل ما بعد از مدرسه به کافه‌نت می‌رفتیم، دنیای زیرزمینی کوچک خودمان را داشتیم و شب‌ها در اتاق‌مان وبلاگ‌نویسی می‌کردیم. وبلاگ‌ها محلی برای دل‌نوشته‌ها، شعر و بیان خلاقیت فردی بودند و با افزایش گزینه‌ها، زمان آزاد ما از یکپارچه به پراکنده تبدیل شد و مرز میان اوقات فراغت و کار نزدیک‌تر شد.
وی افزود: نسل دیجیتال صبح خود را با گوشی شروع می‌کند؛ اولین کاری که انجام می‌دهند، چک کردن نوتیفیکیشن‌هاست. هویت و اعتبار اجتماعی آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی با لایک و فالو شکل می‌گیرد. رسانه دیگر فقط ابزار برنامه‌ای نیست، بلکه جریانی بی‌پایان است و زمان رسانه به لحظه‌های زندگی ما تقسیم شده است.
پلتفرم‌ها و مهاجرت سبک زندگی از خانوادگی به دیجیتال
حاتمی درباره تأثیر پلتفرم‌ها بر سبک زندگی گفت: انتخاب رستوران، لباس یا مقصد سفر شما می‌تواند تحت تأثیر رسانه‌ها باشد و سبک زندگی شما را تغییر دهد. تمایز طبقاتی جدید نیز بر پایه داده و دسترسی به رسانه شکل می‌گیرد. افزایش تقاضا برای آموزش آنلاین، پادکست‌های فارسی و محتوای زمان‌بندی شده فشار مضاعفی بر پلتفرم‌ها وارد می‌کند تا فعالیت‌هایشان را به سمت نیازهای مخاطب فارسی‌زبان سوق دهند.
وی افزود: در آینده، خانه‌ها با چند صفحه نمایش همزمان، تلویزیون هوشمند و حتی یخچال، محتوای متناسب با سن کاربران ارائه خواهند داد. سواد رسانه‌ای باید به عنوان یک پل عمل کند تا بتوانیم از فرصت‌ها بهره ببریم و نسل سنتی یاد بگیرد که خبر و تصویر را تحلیل و تشخیص دهد.
از مصرف‌کننده تا تولیدکننده رسانه
حاتمی تأکید کرد؛ نسل جدید می‌تواند از صرفاً مصرف‌کننده بودن به مشارکت فعال برسد و روایت خود را ثبت کند. رسانه دیگر ابزار تفریح نیست، بلکه بستری برای هم‌فضایی نسل‌ها با پایداری سبک زندگی ایرانی خواهد بود. ما نمی‌توانیم جریان رسانه را متوقف کنیم، اما می‌توانیم جهت سبک زندگی را در این رودخانه تعیین کنیم.
وی در پایان گفت: ما باید تبدیل به راهنمایان ماهر در رودخانه رسانه شویم؛ کسانی که پرسش‌گر هستند، ارتباط انسانی خود را حفظ می‌کنند و انتخاب‌گر می‌مانند. رسانه جریانی است که توقف‌ناپذیر است، اما می‌توانیم مسیر آن را شکل دهیم.
