چرا «نشست روسیه و جهان عرب» لغو شد؟
پس از ماه‌ها آماده‌سازی مسکو برای برگزاری «نشست روسیه و جهان عرب» که هدف اصلی آن بررسی مسائل امنیت منطقه‌ای، روابط انرژی و نمایش تداوم نفوذ روسیه در خاورمیانه بود، کرملین ناگهان این نشست را به تعویق انداخت و دلیل آن را «مواضع متناقض و بی‌میلی شدید رهبران عرب، از جمله در شمال آفریقا» عنوان کرد.
به گزارش ۲۴ آنلاین، به نوشته مدرن دیپلماسی، قرار بود نشست روسیه و جهان عرب فرصتی تعیین‌کننده برای پیشبرد توافق مربوط به نوار غزه باشد؛ توافقاتی که مصر و قطر - دو کشور نزدیک به روسیه - پیگیر آن بودند. همچنین این نشست قرار بود به ابعاد مختلف مسئله فلسطین بپردازد، راه‌هایی برای توقف هرچه سریع‌تر خون‌ریزی را بررسی کند و مسیرهایی برای کاهش بحران انسانی مردم فلسطین ارائه دهد.
با این حال، اکثریت کشورهای عربی تمایلی به حضور در نشستی به میزبانی روسیه نشان ندادند. سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، در نشست خبری خود در ۱۳ اکتبر به رسانه‌های عربی گفت: «به‌دلیل بی‌میلی گسترده برای شرکت در نشست، رئیس‌جمهور ولادیمیر پوتین با نخست‌وزیر عراق، محمد السودانی، و دبیرکل اتحادیه عرب توافق کرد که برگزاری این اجلاس به تعویق بیفتد».
لاوروف در ادامه اطمینان داد که «اسناد نهایی تقریباً آماده‌اند و بنابراین هنوز فرصت خواهیم داشت که در آینده نشست را برگزار کنیم». او افزود که روابط روسیه با کشورهای عربی «در مسیر پیشرفت است و اتحادیه عرب نیز ارزش و جایگاه خود را به‌عنوان یکی از ارکان اصلی نظم چندقطبی در حال شکل‌گیری نشان داده است؛ نهادی که با اقتدار و حضور فعال در امور جهانی، از اقتصاد و مالیه گرفته تا حل مسائل منطقه‌ای و سیاسی، نقشی فزاینده ایفا می‌کند».
به گفته لاوروف، حجم مبادلات تجاری میان روسیه و اعضای اتحادیه عرب اکنون از ۳۴ میلیارد دلار فراتر رفته است. هرچند این رقم در مقایسه با تجارت کشورهای عربی با ایالات متحده یا چین هنوز پایین است، اما چندین برابر بیشتر از دو دهه پیش محسوب می‌شود و روند رشد آن همچنان مثبت است. شرکای عرب همچنین علاقه‌مندی فزاینده‌ای به همکاری در حوزه کشاورزی، از جمله واردات محصولات غذایی و کود روسی نشان داده‌اند. در عرصه فرهنگی نیز روسیه از دیرباز و از دوران شوروی، روابط آموزشی و دانشگاهی گسترده‌ای با کشورهای عربی داشته است. گردشگری دوجانبه نیز رو به گسترش است.
با این حال، بر اساس گزارش‌ها، کرملین ناچار به تعویق نشست شد زیرا تنها شمار اندکی از رهبران از جمله رئیس‌جمهور سوریه، احمد الشرع، و دبیرکل اتحادیه عرب، احمد ابوالغیط، حضور خود را تأیید کرده بودند. در نزدیک به یک دهه گذشته، خاورمیانه صحنه بازگشت پرهیاهوی ولادیمیر پوتین به عرصه سیاست جهانی بود، اما تحلیلگران می‌گویند اکثریت رهبران عرب علاقه چندانی به گفت‌وگو، تعامل ژئوپلیتیکی یا میانجی‌گری مسکو نشان نداده‌اند.
یوری اوشاکوف، دستیار رئیس‌جمهور روسیه، در اواسط اکتبر گفت: «طبیعتاً موضع اصولی روسیه در حمایت از یک راه‌حل جامع برای خاورمیانه بر مبنای حقوق بین‌الملل پذیرفته‌شده جهانی است؛ راه‌حلی که صلح پایدار را برای همه ملت‌های این منطقه تضمین کند». پوتین به دونالد ترامپ به‌خاطر «تلاش‌های موفقش برای عادی‌سازی اوضاع در نوار غزه» تبریک گفت؛ تلاشی که به گفته او در خاورمیانه، ایالات متحده و بسیاری از کشورهای جهان «به‌درستی مورد قدردانی» قرار گرفته است.
هانا نوت، کارشناس سیاست خارجی روسیه در برلین، گفت تحولات سیاسی اخیر خاورمیانه و اهمیت فزاینده ضرورت صلح در مسکو مورد توجه قرار گرفت. «اما نقش دیپلماتیک روسیه در خاورمیانه به‌دلیل جنگ اوکراین رو به افول گذاشته است. در تحولات بزرگ منطقه، دیگر بازیگران اصلی به‌ندرت نگاهشان به سمت مسکو است».
سوار شدن بر قطار آتش‌بس
با وجود این، واقعیت این است که به دلایل ژئوپلیتیکی، منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا همچنان با چالش‌های پیچیده و آینده‌ای نامطمئن روبه‌رو است. سرگئی لاوروف در دیدار با همتای مراکشی خود نیز بر آمادگی مسکو برای همکاری با دیگر کشورهای علاقه‌مند به حل مسائل این دو منطقه تأکید کرد. لاوروف در سخنانی تأکید کرد که «این رویکرد، تداوم همکاری در چارچوب تعامل روسیه با اتحادیه عرب را نیز در بر می‌گیرد. در مورد اسرائیل و فلسطین، مسکو امیدوار است توافق‌هایی که درباره نوار غزه با میانجی‌گری مصر، قطر، ایالات متحده و ترکیه حاصل شده، در تمام ابعاد و در چارچوب حقوقی بین‌المللی موجود، به‌طور کامل و دقیق اجرا شود.
در ۲۹ سپتامبر، کاخ سفید طرح جامع دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، را برای حل بحران نوار غزه منتشر کرد. این سند ۲۰بندی شامل اقداماتی از جمله تشکیل یک «اداره موقت خارجی» برای این منطقه فلسطینی و استقرار «نیروهای تثبیت‌کننده بین‌المللی» است. در ۹ اکتبر، ترامپ اعلام کرد که نمایندگان اسرائیل و حماس پس از مذاکرات، بر سر نخستین گام این طرح صلح به توافق رسیده‌اند. به گفته او، این توافق شامل آزادی تمامی گروگان‌ها و عقب‌نشینی نیروهای اسرائیلی تا خطی مورد توافق در داخل غزه است.
اکوایران: یارکشی روسیه درخاورمیانه و شمال آفریقا را می‌توان در قاب نزاع طبیعی برای گذار از نظم تک قطبی به نظم چند قطبی تبیین کرد. در قاب همین گزاره مولفه هایی چون جنگ اسرائیل در غزه در کنار چالش های مشترک چون تهدید رادیکالیسم زمینه را برای هم صدایی مسکو با بازیگران عرب هموار کرده است.
با وجود سال‌ها تلاش کرملین برای حفظ روابط نزدیک با کشورهای عربی، پوتین در ۱۰ اکتبر نشست «روسیه و جهان عرب» را لغو کرد؛ اقدامی که نشانه‌ای روشن از کاهش نفوذ روسیه در خاورمیانه تلقی می‌شود. با این حال، مسکو همچنان در تلاش است روابط سنتی خود را در آسیای مرکزی، قفقاز و جمهوری‌های سابق شوروی - از جمله قزاقستان، ارمنستان و جمهوری آذربایجان - حفظ و تقویت کند.
در همین راستا، در نشست برگزارشده در شهر شرم‌الشیخ مصر در ۱۳ اکتبر، گام‌های مهمی درباره نوار غزه برداشته شد و امید می‌رود توافق‌هایی که با میانجی‌گری مصر، قطر، ایالات متحده و ترکیه حاصل شده، به‌طور کامل و بدون وقفه اجرا شود. اولویت‌های اصلی در این زمینه شامل تضمین ارسال بی‌مانع کمک‌های انسانی برای همه نیازمندان، فراهم‌کردن شرایط لازم برای بازگشت آوارگان و رسیدگی به ویرانی گسترده زیرساخت‌های غیرنظامی در غزه است. علاوه بر این، اجرای قطعنامه‌های شورای امنیت و مجمع عمومی سازمان ملل می‌تواند زمینه‌ساز صلحی دیرپا و پایدار برای همه ملت‌های خاورمیانه باشد؛ هدفی که روسیه تحقق آن را لازمه ثبات بلندمدت در مناقشه فلسطین و اسرائیل و نیز کل خاورمیانه می‌داند.
