قدیمی‌ترین سفال ایران (فهرست گنجینه‌های ثبت‌شده)
قدیمی‌ترین سفال ایران همچون پنجره‌ای به گذشته‌های دور این سرزمین است که رازهای زندگی نیاکان ما را آشکار می‌سازد. این آثار باستانی نه‌تنها نشان‌دهنده هنر و خلاقیت انسان‌های نخستین هستند، بلکه سندی زنده از تمدن‌های کهن ایران‌زمین به شمار می‌روند. از تپه‌های باستانی گرفته تا موزه‌های امروزی، این سفال‌ها روایتگر داستان‌هایی از هزاران سال پیش می‌باشند.
در این نوشتار، به بررسی جامع قدیمی‌ترین سفال‌های ایران خواهیم پرداخت؛ از محل کشف این آثار تا ویژگی‌ها و اهمیت آن‌ها در تاریخ جهانی.
قدیمی‌ترین سفال ایران کجا کشف شده و چه ویژگی‌هایی دارد؟
قدیمی‌ترین سفال ایران در تپه سیالک کاشان کشف شده است که قدمت آن به حدود ۶۰۰۰ تا ۵۵۰۰ سال پیش از میلاد بازمی‌گردد. این سفال‌ها که به‌صورت دستی ساخته شده‌اند، معمولاً به رنگ قرمز یا خاکستری هستند و با نقش‌هایی ساده همچون خطوط و اشکال هندسی تزئین شده‌اند.
جنس آن‌ها از خاک رس پخته‌شده بوده و بدون استفاده از چرخ سفالگری شکل گرفته‌اند. باستان‌شناسان معتقدند این آثار بیانگر آغاز زندگی یکجانشینی و کشاورزی در فلات ایران هستند. به‌عنوان نمونه، نقش بز کوهی بر سفال‌های سیالک نمادی از فرهنگ شکار و طبیعت‌دوستی مردمان آن دوران به‌شمار می‌رود.
فهرست ۲۰ سفال تاریخی ارزشمند ایران و دوره احتمالی ساخت آن
در ادامه به ۲۰ نمونه از ارزشمندترین سفال‌های باستانی ایران که در گنجینه‌های ملی به ثبت رسیده‌اند اشاره می‌شود:
- تپه سیالک (کاشان): ۶۰۰۰-۵۵۰۰ ق.م، سفال قرمز با نقش خطوط ساده.
- تپه قمرود (قم): حدود ۸۰۰۰ سال پیش، سفال منقوش به یوز ایرانی.
- تل باکون (فارس): ۴۹۵۰-۴۲۵۰ ق.م، کاسه‌های سفالی با نقوش هندسی.
- شوش (خوزستان): ۴۲۰۰-۳۵۰۰ ق.م، جام سفالی با نقش مرغ و بز.
- جیرفت (کرمان): ۳۰۰۰ ق.م، سفال با نقوش پیچیده حیوانی.
- شهر سوخته (سیستان): ۳۲۰۰ ق.م، کوزه با نخستین انیمیشن جهان.
- تپه حصار (دامغان): ۴۰۰۰ ق.م، سفال نخودی با نقوش حیوانی.
- چشمه علی (تهران): ۵۰۰۰ ق.م، سفال منقوش با رنگ طبیعی.
- تپه گیان (نهاوند): ۴۵۰۰ ق.م، ظروف پایه‌دار خاکستری.
- تپه زاغه (قزوین): ۶۰۰۰ ق.م، سفال ساده بدون لعاب.
- تپه موسیان (خوزستان): ۵۰۰۰ ق.م، کوزه‌های لوله‌دار.
- تپه حسنلو (آذربایجان): ۴۰۰۰ ق.م، سفال با نقش خورشید.
- تپه یحیی (کرمان): ۴۵۰۰ ق.م، سفال با طرح‌های کنده‌کاری.
- گودین‌تپه (همدان): ۵۰۰۰ ق.م، ظروف با پایه دکمه‌ای.
- تپه سگزآباد (قزوین): ۵۵۰۰ ق.م، سفال خام پخته‌شده.
- تپه ازبکی (البرز): ۶۰۰۰ ق.م، سفال با نقوش هندسی.
- تپه قره‌تپه (مازندران): ۵۰۰۰ ق.م، کاسه‌های ساده.
- تپه پوستچی (فارس): ۴۵۰۰ ق.م، سفال با نقوش حیوانی.
- تپه مارلیک (گیلان): ۳۰۰۰ ق.م، سفال ظریف با نقش پرندگان.
- تپه اسماعیل‌آباد (تهران): ۵۵۰۰ ق.م، سفال با خطوط موازی.
این فهرست نشان می‌دهد که ایران یکی از کهن‌ترین مراکز سفالگری در جهان به‌شمار می‌آید.
تاریخچه‌ای کوتاه از سفالگری در ایران
پیشینه سفالگری در ایران به دوران نوسنگی، یعنی حدود ۸۰۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. در این دوره، انسان‌ها با ترکیب خاک و آب، نخستین ظروف سفالی را برای ذخیره غذا ساختند. با اختراع چرخ سفالگری در هزاره چهارم پیش از میلاد، این هنر به‌صورت چشمگیری تحول یافت و ظروف سفالی ظرافت بیشتری پیدا کردند.
در دوران هخامنشی (سده ششم ق.م)، استفاده از لعاب نیز به سفال‌ها افزوده شد که نمونه‌های آن در تخت جمشید قابل مشاهده است.
مقایسه قدیمی‌ترین سفال ایران با جهان
قدیمی‌ترین سفال جهان در غار کمربند ژاپن با قدمتی حدود ۱۴۰۰۰ سال پیش یافت شده است، اما قدیمی‌ترین سفال ایران با قدمتی حدود ۸۰۰۰ سال، در منطقه خاورمیانه بی‌نظیر تلقی می‌شود. سفال‌های ایرانی در مقایسه با نمونه‌های اولیه چین (۱۰۰۰۰ ق.م) و بین‌النهرین (۷۰۰۰ ق.م)، از تنوع نقش و تکنیک بالاتری برخوردارند. به‌عنوان نمونه، کوزه شهر سوخته که دارای نخستین تصویر متحرک (انیمیشن) است، یک شاهکار منحصربه‌فرد محسوب می‌شود که مشابه آن در هیچ‌کجای جهان وجود ندارد.
روند کشف این سفال‌ها چگونه بوده است؟
بیشتر سفال‌های باستانی ایران طی کاوش‌های باستان‌شناسی در تپه‌های تاریخی کشف شده‌اند. به‌عنوان مثال، تپه سیالک در سال ۱۹۳۳ میلادی توسط پروفسور رومن گیرشمن مورد کاوش قرار گرفت و سفال‌های قرمز آن معرفی شدند.
تپه قمرود نیز به همت زنده‌یاد میرعابدین کابلی شناسایی شد و سفال منقوش به یوز ایرانی که در آن محل کشف شد، هم‌اکنون در مجموعه میراث فرهنگی قم نگهداری می‌شود.
این سایت‌ها معمولاً دارای دفاتر پژوهشی ویژه باستان‌شناسان هستند و با توجه به تعدد اتاق‌ها و مسیرهای فرعی، استفاده از تابلو اداری موجب تسهیل در فرآیند کاوش می‌گردد. بنا بر گزارش پایگاه خبری ۲۴ آنلاین نیوز، کاوش‌های باستان‌شناسی در این مناطق تا سال ۱۴۰۴ ادامه خواهد داشت و آثار جدیدی نیز قرار است رونمایی شود.
نمایش سفال‌های باستانی در موزه‌های ایران
سفال‌های تاریخی ایران در موزه‌های مختلف کشور نگهداری و با طراحی مدرن در معرض دید عموم قرار می‌گیرند. موزه ملی ایران در تهران، مجموعه‌ای غنی از سفال‌های کشف‌شده در سیالک، جیرفت و دیگر مناطق دارد. در این موزه‌ها از تابلوهای مقاوم و زیبا برای راهنمایی بازدیدکنندگان استفاده می‌شود.
در موزه‌های محلی روباز که در مناطق گرم و دارای خاک فراوان قرار دارند، بهره‌گیری از تابلو کامپوزیت به‌سبب دوام، زیبایی و مقاومت در برابر شرایط محیطی، گزینه‌ای بسیار مناسب برای سردر موزه‌ها به شمار می‌رود.
اهمیت سفال‌های باستانی در شناخت فرهنگ ایران
سفال‌های قدیمی ایران نه‌تنها ابزاری برای استفاده روزمره بوده‌اند، بلکه آینه‌ای از باورها و آیین‌های مردمان کهن هستند. نقش‌های حک‌شده بر این آثار، از جمله حیوانات و نمادهای طبیعت، نشان‌دهنده ارتباط عمیق نیاکان ما با محیط زیست است. به‌عنوان مثال، سفال‌های تپه حصار با نقوش بز و گوزن، زندگی شکارمحور آن دوران را به تصویر می‌کشند. این آثار همچنین نشان می‌دهند که ایرانیان از همان ابتدا به زیبایی‌شناسی اهمیت می‌دادند و با ابزارهای ابتدایی، خلاقیت خود را به نمایش می‌گذاشتند.
شرایط نگهداری سفال‌ها در کاوش‌ها
فرآیند کشف و نگهداری این سفال‌ها نیازمند دقت فراوان است. باستان‌شناسان از روش‌های علمی برای جلوگیری از تخریب استفاده می‌کنند، مانند قرار دادن سفال‌ها در جعبه‌های محافظ پس از کاوش. تپه گیان در نهاوند، که سفال‌های پایه‌دار آن در سال ۱۹۳۱ کشف شد، نمونه‌ای از این تلاش‌هاست که آثارش هم‌اکنون در موزه ملی ایران حفظ شده‌اند.
سخن پایانی
به گزارش 24 آنلاین نیوز ، قدیمی‌ترین سفال‌های ایران تنها آثار باستانی نیستند، بلکه بخشی جدانشدنی از هویت فرهنگی این سرزمین محسوب می‌شوند. از تپه‌های سیالک و شوش گرفته تا شهر سوخته، این آثار روایتگر زندگی، هنر و تمدن نیاکان ما هستند.
